De eerste concentratiekampen waren Brits

       Het afscheid: een Boerenstrijder neemt afscheid van vrouw en kind in 1899.

Meisje in Brits concentratiekamp 

Jongen in Brits concentratiekamp

Herinneringen aan de gruwelijke Boerenoorlog

Nieuwe generaties Nederlanders hebben geen benul van de Boerenoorlog. Hoe anders was dat rond 1900 toen hun voorouders trots en enthousiast achter de Boeren in Zuid-Afrika stonden in hun strijd tegen de Engelsen, die heel zuidelijk Afrika wilden inlijven bij het Britse imperium. De twee Boerenrepublieken Transvaal en Oranje Vrijstaat verdedigden zich zo fanatiek dat ze aanvankelijk aan de winnende hand waren.

Barbaars

Nog minder bekend zal zijn dat de enorme Britse legermacht alleen door 'barbaarse' tactieken konden winnen. Ze brandde alle boerderijen en oogsten van de Boeren plat, doodden of stalen het vee. De tactiek van de verschroeide aarde, letterlijk. En de Britten  brachten vooral vrouwen en kinderen onder in concentratiekampen. Nee, concentratiekampen zijn geen uitvinding van de Duitsers. De Britten hadden ze al begin vorige eeuw, al noemden zij ze anders; opvang voor ontheemden, ofzo. De levensomstandigheden waren zo gruwelijk slecht, dat meer dan 26.000 vrouwen en kinderen van de Boeren stierven aan honger, ondervoeding en ziekten. De zwarte knechten die de Boerenstrijders hielpen of moesten helpen in de strijd, wachtte hetzelfde lot. Ook zij, maar dan vooral ook hun vrouwen en kinderen, kwamen in (aparte) concentratiekampen terecht. Ook daar vonden zeker 20.000 mensen de dood.

De voet van het Vrouwenmonument

Zelfs in Engeland ontstond kritiek op deze 'barbaarse' wijze van oorlogvoering en met name op de onmenselijke behandeling van vrouwen en kinderen. Lady Mary Hobhouse bezocht de kampen en probeerde terug in Engeland steun te krijgen voor haar protest. Zij ligt begraven aan de voet van het Vrouwenmonument in Bloemfontein.

Dat monument vormt onderdeel van de Tuin Van Herinnering, die ligt bij het museum dat geheel is gewijd aan de Boerenoorlog (Anglo-Boer South African War 1899-1902). Het Vrouwenmonument eert de nagedachtenis van de ruim 26.000 Boerenvrouwen en -kinderen die stierven in de concentratiekampen en wier namen allemaal staan vermeld in de muren van de monumentale tuin. Het is een enorme naald die waarschuwend overal bovenuit steekt.

Schaamte

Waarom stonden de Nederlanders nog geen 120 jaar geleden zo massaal achter de Boeren? En waarom verdwijnt deze dappere strijd nu volkomen uit het collectieve geheugen? Stamverwantschap zal eind negentiende eeuw zeker hebben meegespeeld. Maar ook het gevecht van de Boeren-calimero tegen Britse imperialistische overmacht speelde mee, want ook omringende landen in West-Europa sympathiseerden sterk met de underdog.

Waarom vervaagt dit stukje geschiedenis? Mogelijk heeft het te maken met collectieve schaamte over de Apartheidspolitiek, ook een uitvinding van diezelfde stamverwante Zuid-Afrikanen en dan met name van de Nasionale Party. Via de politiek verwierven zij weer macht in het nieuwe Zuid-Afrika en voerden zij in 1948 officieel het systeem van rassenscheiding in. Mogelijk ook omdat het hele begrip stamverwantschap een verdachte klank kreeg na de Tweede Wereldoorlog.

Bloemfontein

Degenen die ondanks alles geïnteresseerd zijn in de Boerenoorlog doen er goed aan Bloemfontein te bezoeken tijdens een rondreis door Zuid-Afrika. Toegegeven, die stad heeft verder niet veel te bieden dan een aantal monumentale gebouw, enkele musea en dus de Tuin der herinnering met het Vrouwenmonument en het Boerenoorlogsmuseum. Maar die zijn dan ook zeer de moeite waard.

Buiten vormen de naald van het Vrouwenmonument, de indrukwekkende muren met de namen van de slachtoffers en enkele ontroerende imposante beelden een sterke opmaat voor het museum zelf.

     Sinds een aantal jaren besteedt het museum ook aandacht aan de slachtoffers onder de zwarte bevolking. In het museum is een speciale zaal ingericht en ook buiten is een   standbeeld verrezen voor de ' Agterryer', de zwarte knechten die mee moesten de oorlog in als helpers. 

Binnen zijn op enorme doeken, grote tegeltableaus en allerlei exposities de verhalen te vinden van de verrassende overwinningen van de Boeren en de slagen die zij het superieure Britse leger wisten toe te brengen. Maar ook hoe het verloop van de oorlog kantelde. Met afschrikwekkende foto's uit de concentratiekampen van uitgemergelde kinderen. Zelfs op het herentoilet volgt de geschiedenis je, met de afbeeldingen van de presidenten Kr"uger en Steijn van resp. Transvaal en Oranje Vrijstaat daar aan de muur.

Op de muren buiten staan wijze spreuken. "Dit monument staat dus hier, niet om haat aan te wakkeren, maar om de liefde te bevorderen; want ik voorzie de dag dat ieder deel van het Zuid-Afrikaanse Volk - van welke oorsprong het ook moge zijn - indien met de ware Zuid-Afrikaanse geest bezield, de deugden door dit monument vereeuwigd, als zijn gemeenschappelijke erfdeel zal beschouwen."

En iets verder op in (mijn) vrije vertaling: "Het tegengaan van geweld tegen vrouwen en kinderen moet bovenaan staan in ons culturele bewustzijn"

Arnold Verplancke