Verrassingen in Uden en Antwerpen

Column voor Brabant Cultureel. 

Zie ook 

https://www.brabantcultureel.nl/2023/01/11/het-eeuwige-licht-gevangen-in-krona/

 

Foto: Willem Kuijpers

Het eeuwige licht

gevangen in Krona

 

Ik kan er niets aan doen. Als ik in Krona rond loop, het vroegere museum voor Religieuze Kunst in Uden, en de nieuwe tentoonstelling met al die moderne lichtobjecten bewonder, schiet mij onwillekeurig toch de opbeurende tekst te binnen ‘En het eeuwige licht verlichte hen’.  Ze is natuurlijk afkomstig uit de requiemmis en past goed bij de religieuze topstukken die zijn opgenomen in de expositie In het LICHT.

Foto: Arnold Verplancke

 Vlak voor kerstmis is ze begonnen en ze blijft nog te zien in de donkere maanden tot en met 9 april. Bij binnenkomst in de entreehal zet de Black and yellow double polyhedron lamp van de Deense kunstenaar Olafur Eliasson al de toon. Zijn werk creëert lichtweerkaatsingen op de intieme wanden die doen denken aan een goudgeel universum.

 

Foto: Willem Kuijpers

In de Abdijvleugel is recent werk van Jan van Duijnhoven te vinden maar bijvoorbeeld ook uit de eigen collectie van Krona een Laatste Oordeel uit ongeveer 1500, waar Christus op een regenboog gezeten de zondaars naar de gapende muil van de hel verwijst. 

Foto: Arnold Verplancke

Het nuttige en instructieve boekje dat bij de tentoonstelling behoort, legt volop verbindingen tussen het licht als oerbeginsel en de spirituele aspecten er van, door alle culturen en tijdvakken heen.

Wie de trap afdaalt naar de benedenzaal kijkt verbaasd naar de weerspiegelingen op de wand van alle glinsterende edelstenen, stukjes spiegel en glas op de grond. De Installatie die Susan Drummen maakte met al dat kitscherige bling-bling zorgt voor een mooi lichtspel. Op de foto bovenaan dit artikel is links haar werk te zien, in het midden de Broken Circle van David Nuur uit 2011 en rechts China Dreams van Jin Wang.   

Foto: Arnold Verplancke

 

Cosmic Call

Intrigerend zijn de neon ellipsen Van Shezad Dawood Elliptical Variations III, maar echt stil word ik van Cosmic Call van Gabriël Lester. Als er een bankje staat, zou ik zeggen: ga zitten en geniet van alle kleurige gedaanteveranderingen. 

Foto's: Arnold Verplancke

Het werk bestaat kennelijk uit door grove ledlichtjes ‘gepixelde’ videobeelden van sterrenwolken en planeten, die overigens met de computer zijn gemaakt. Maar vergeet de techniek, zou ik zeggen, en geniet van kunst die het eeuwige en oneindige imiteert.

 

In de schatkamer beneden pronkt in de wandkijkdozen een van de topstukken van deze  tentoonstelling: het met parels bezette Hezilo kruis uit 1079, uitgeleend door het Dommuseum uit Hildesheim. Het zou een fragment verbergen van de lans waarmee Jezus werd doorboord aan het kruis. 

Foto: Florian Monheim

Vlak daarbij is ook nog een verguld Handreliek van de heilige Paulus te vinden van rond 1500 en een Armreliek van de heilige Felicitas, uit 1250, waarin het bot nog zichtbaar is. 

Foto via Krona

Relieken speelden voor katholieken eeuwenlang een belangrijke rol in het kerkelijke leven, of het nu stukjes bot, kleding of houten splinters van het kruis waren. Deze twee relieken zijn uitgeleend door de Domkammer uit Münster.

Foto via Krona

Zondvloed

Bij de opening van de tentoonstelling werd een omgekeerde regenboog van de kunstenaar Berndnaut Smilde geprojecteerd. Zeer toepasselijk, zouden de Franciscanen vroeger van mijn  HBS hebben gezegd. De regenboog staat in de bijbel immers voor de belofte van God aan Noach: nooit meer zo’n Zondvloed. Laten we hopen dat die nog geldt, nu met de stijging van de zeespiegel.

 

Antwerpen

De titel In het licht doet me denken aan het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen (KMSKA). 

Niet omdat daar God te zien is als een kleurrijk licht als hij Adam en Eva wegjaagt uit het paradijs, op een beroemd schilderij van James Ensor. Ook omdat de nieuwe delen van het museum, dat elf  jaar gesloten is geweest wegens renovatie en nieuwbouw, hagelwitte bijna lichtgevende wanden kennen. Dit in tegenstelling tot de oude zalen die juist in de oorspronkelijke rode en groene kleuren zijn teruggebracht van eind negentiende eeuw.

De hagelwitte nieuwe museumzalen vóór de inrichting. Foto: Karin Borghouts

Foto: Kaan Architecten

De nieuwbouw breidt het museum met maar liefst 40 procent uit. Dan kon doordat het oude gebouw eigenlijk een rechthoek was met een grote binnenruimte, weliswaar vol gezet met zaaltjes en werkruimtes. Die zijn volgens een plan van het Rotterdamse architectenbureau KAAN weg gehaald en midden in de oudbouw hebben ze letterlijk een nieuw museum voor moderne kunst laten zakken. Inbreiden noemen ze dat. Totale kosten van de nieuwbouw en renovatie (inclusief verwijderen van asbest) 100 miljoen euro. 

 

Smarten

De beroemde Rubens- en Van Dyckzalen zijn natuurlijk in de oudbouw te vinden. Maar terecht zijn de oude en nieuwe kunst niet streng gescheiden. In de zalen vol topstukken van eeuwen geleden staat bijvoorbeeld ook Schmerzensmann I (Man van Smarten) van Berlinde de Bruyckere. Geen onbekende kunstenares voor wie bijvoorbeeld De Pont in Tilburg bezoekt. Een uitgedroogd lichaam hangt afschrikwekkend aan een paal. In tegenstelling tot de veel nettere Jezus aan het kruis op een wand vlakbij. Een kennis van mij reageerde dat hij die vermenging van oud en nieuw maar niks vond. Ik wel dus.

 

Het KMSKA herbergt van oudsher de grootste collecties van Ensor en Rik Wouters. Je ontdekt daarin altijd weer iets nieuws. Zo maakte Ensor me vrolijk met het schilderij Christus en de critici dat ik nog niet kende van hem.  In de nieuwbouw zag ik ook een schilderij van Albert Servaes uit 1910 dat me weer aan Krona in Uden deed denken: De Berechting, ofwel het sacrament van de ziekenzalving.

Foto: Karin Borghouts

 Heel bijzonder is in de nieuwbouw ook de Stairway to Heaven, een strak witte trap die van de begane grond naar de bovenste verdieping leidt, 18 meter hoog en 103 treden. Natuurlijk is er ook een lift, maar ik heb de stairway genomen, al was het alleen maar om mijn cardioloog een plezier te doen.

 

Precolumbiaans

Zo rond Nieuwjaar ben ik in Antwerpen ook het Museum aan de Stroom (MAS) nog even binnen gelopen. Daar belandde ik bij de collectie Precolumbiaanse kunst die Paul en Dora Janssen-Arts aan de overheid hebben geschonken. Prachtige sierraden, maskers en beelden van vele honderden jaren oud uit Midden- en Zuid-Amerika laten zien hoe ontwikkeld de mensen waren voordat de Europeanen daar voet aan wal zetten.

 

De bezoeken aan de Antwerpse musea maakten overigens deel uit van een meerdaagse excursie, georganiseerd door het gespecialiseerde reisbureau Musico. Op het programma stonden ook vier concerten en een opera (Ernani van Verdi).

 

De trip sloot af met een concert in de protestantse dorpskerk van Driewegen in Zeeland, waar Musico sinds kort is gevestigd. Daar speelden drie jonge musici werk uit de renaissance en de vroegbarok. Prachtig om het nieuwe jaar stemmig mee in te glijden.

 

 

https://www.museumkrona.nl/nl/nu-te-zien/tentoonstellingen/in-het-licht

https://kmska.be/nl

https://mas.be/nl/content/kunst-uit-precolumbiaans-amerika

https://musico.nl/

 

Met jonge dertigers

 

Drie mooie dagen samen in Berlijn

Wie krijgt nou de kans om als boomer van ver boven de zeventig een lang weekend op stap te gaan met vier jonge dertigers? Ik dus. Het is nog een verjaardagscadeau van Karen en Joost en hun gelieven Marloes en Laura. Om samen Berlijn te bezoeken  in drie volle etmalen, de reisdagen niet meegerekend. Met de trein, veilig en comfortabel.

 

Na een  nacht op heerlijke stevige matrassen van het  hotel Leonardo Alexanderplatz bezoeken we het museum Hamburger Bahnhof. Dat veel zalen net worden omgebouwd voor een nieuwe tentoonstelling mag symbolisch heten. Bijna overal waar je kijkt in de Duitse hoofdstad zijn bouwvakkers druk in de weer aan het renoveren of nieuwbouwen.

 

Het eerste kunstwerk dat ik in het museum  tegen kom, maakt mijn dag al goed. Van Anselm Kiefer die ik al jaren volg, zie ik een mij volstrekt onbekend werk: Lilith am Roten Meer uit 1990. Een wandbreed loden object met allerlei technieken bewerkt . Ook voor deze oervrouw lijkt de zee zich te openen, maar de vele losse jurkjes suggereren dat de doortocht veel vrouwelijke slachtoffers heeft gekost.

 

In een van de bovenzalen maak ik gebruik van de uitsparingen in de metalen vitrages om het jeugdige viertal  te fotograferen. (zie bovenaan) Overigens de mooiste foto van deze trip maakt Joost als hij ‘zijn’ Laura fotografeert deels door het haar van Karen heen.

 

In de loop van de middag belanden we in een leuk bruin eetcafé (Alt-Berliner Wirtshaus) waar we van een eenvoudige doch zeer voedzame lunch genieten, afgesloten met een kartoffelschnaps. Jawel, uitgezonderd de absolute non-alcoholica onder ons  drinken we het brandende goedje alle vier met veel plezier.

 

Max Ernst: Capricorne

Drie van de vijf kunnen geen genoeg krijgen van het kunstaanbod in Berlijn en bezoeken ook nog de Neue Nationalgalerie, terwijl de anderen hun slag slaan in een paar winkels.

 

In de avond volgt mijn inbreng: een bezoek aan de Berliner Philharmoniker. Het wereldberoemde orkest speelt er eigentijds werk  van Andrew Norman, een mooi toegankelijk vioolconcert van Mozart en een grote symfonie van Korngold uit 1952. Vooral dat laatste werk maakt veel indruk, niet alleen op ons, maar op de hele uitverkochte zaal waar het voor het eerst klinkt. 

Het applaus houdt maar aan. Het orkest staat zelfs maar op terwijl het nog voortduurt en verlaat het podium. Alleen dirigent Kirill Petrenko komt nog even alleen terug om het laatste applaus in ontvangst te nemen.

 

In de foyer

Zaterdag staat er een bezoek aan een enorm gevangenisterrein op de agenda Hohenschönhausen voor alle vijf. Na de oorlog is het allereerst een oord geweest waar de Sovjet-bezetter van Oost-Duitsland gevangenen ondervraagt en opsluit in een onmenselijke regime, daarna een even barbaars gevangenencentrum van de Stasi in de DDR.

 

Joost in het cellencomplex

Voordat we ons daar laten rondleiden, bezoekt het culturele drietal alvast het Humboldt Forum, inclusief het dakterras voor het mooie uitzicht. Dit grote gebouwencomplex is een herbouwde kopie van het stadspaleis dat er ooit heeft gestaan. In de oorlog is het plat gebombardeerd, na de oorlog heeft er een DDR-gebouw gestaan Palast der Republik, maar na de eenwording is ook dat afgebroken om plaats te maken voor een kopie van het oude paleis.

 

Op het dakterras

In de middag maken we een speurtocht naar een glutenvrije bakkerij en in de avond eten we heerlijk Indiaas.

Na het Indiaas eten

 

Wannsee conferentiehuis

De zondag begin weer heel serieus met een bezoek aan het huis van de Wannsee Conferentie. Daar is begin 1942 door de top van Nazi-Duitsland beraadslaagd over de vernietiging van 11 miljoen joodse burgers in Europa. In het prachtig aan het meer gelegen villa zijn gelukkig veel van de documenten bijeengebracht en tentoongesteld om deze gruwelijke volkerenmoord nooit te vergeten.

 

Monet: Graanschelven en de zon 1890

Monet: Landschap Ile Saint-Martin 1881

De trein brengt ons vervolgens naar Potsdam waar twee van ons na de lunch een wandeling maken rond het meer en de drie anderen nog een vliegensvlug bezoek brengen aan  het Barberini Museum. Het toont onder andere een verrassend uitgebreide verzameling prachtige werken van Monet.

Monet: Palazzo Ducale 1908

Monet: Les Petites-Dalles bij eb 1884

Leonora Carrington: Katzenfrau 1951

 

Eind van de zondagmiddag staat nog de Gedächtniskirche op het programma. Als we de wanden bewonderen met alle fragmenten van de kapotgebombardeerde glas-in-lood ramen, oefent een zangkoor heel sfeervol in de kerk.

Het diner ’s avonds blijkt gepland niet heel ver van het theater waar het Berliner Ensemble nog steeds speelt, het vroegere gezelschap van Bertolt Brecht. Buiten in een plantsoentje staat zijn standbeeld. Niet omdat het erg goed lijkt -  voor zover dat in het donker te zien is – maar uit respect voor deze grote toneelschrijver, moet ik hem toch even fotograferen.

 

Schnitzels en nog een laatste alcoholische versnapering sluiten een lekker lang weekend af in Berlijn, vol cultuur en historie en vooral vriendschappelijk samen zijn. Dank voor dit bijzondere initiatief!

 

Arnold

 

Denkend aan Campert

 

Zelfs Remco

Een van mijn literaire helden is overleden. Remco Campert, 92 jaar. Een paar plankjes in mijn boekenkast blijven gereserveerd voor hem, zijn gedichtenbundels, verhalen en romans. Vanaf de eerste gedichten die ik van hem kocht in 1961, in de bundel vijf5tigers samen  met Schierbeek, Lucebert, Elburg en Kouwenaar, tot zijn laatste in Mijn dood en ik van nog geen twee jaar geleden. Ook zijn succesnummers in proza ontbreken natuurlijk niet, zoals Het leven is vurrukkkelluk en tjeempie of liesje in luiletterland.

Ik heb altijd genoten van zijn ogenschijnlijk zo gemakkelijke kleine zinnetjes, herkenbare observeringen en overpeinzingen. Hij kon heerlijk relativeren, maar evenzeer kleine waarnemingen er uit lichten en belangrijk maken.

 

Er zullen vast wel weer verzamelbundels gaan verschijnen van hem, ergens voor de Sint en Kerst schat ik. Op mijn plankjes staan er twee: campert compleet alle verhalen (tot 1971) en alle bundels gedichten (1951-1970). Als ik ze zie staan, moet ik altijd even denken aan het gedicht dat hij in diezelfde tijd schreef (1968): iets tegen verzamelbundels. Daarom heb ik dat er even uitgelicht.

Voor het eerst in de Hasseltse Kapel Tilburg

 

Byzantijnse lijdensmeditatie op Goede Vrijdag

Ze klonken heel mooi, de kleurrijke meerstemmige byzantijnse gezangen op de avond van Goede Vrijdag. Voor het eerst verzorgde het Tilburgs Byzantijns Koor een Lijdensmeditatie in de sfeervolle en eeuwenoude Hasseltse Kapel. Het twintigkoppige koor zong de weemoedige Vespers van Goede Vrijdag in het Kerk-slavisch, gebaseerd op de Zeven Laatste Woorden die Jezus volgens de verschillende evangeliën zou hebben gesproken aan het kruis.

 

Tussen de gezangen door droegen enkele koorleden meditaties voor. Daarbij wisselden ze de woorden  uit de bijbel af met korte actuele teksten over bijvoorbeeld de oorlog en het lijden in Oekraïne, de bedreigingen voor het milieu, het barre lot van vluchtelingen en de Coronapandemie. Tegen het einde van de dienst konden de aanwezigen hun kaarsjes aansteken en plaatsen naast een afbeelding van Jezus in het graf. Die was  voor deze gelegenheid geplaatst op een eerbiedige afstand vóór het Mariabeeld van de kapel , dat normaal alle aandacht trekt.

 

Voor mij was deze Byzantijnse koorzang een mooie afsluiting van een langgerekte Goede Week, die ook al was begonnen met een werk gebaseerd op de Zeven Laatste Woorden, namelijk de compositie van Joseph Haydn voor strijkkwartet: Die sieben Letzte Worte unseres Erlösers am Kreuze. Het werd zondag 3 april uitgevoerd door het ADAM Quartet in De Kazerne in Eindhoven.

 

Twee dagen later woonde ik in het Muziekgebouw in Eindhoven de Matthäus Passion bij door de Nederlandse Bachvereniging, onder leiding van violist Shunske Sato. Een gedegen uitvoering met enkele extra accenten door de nieuwe dirigent. En nu op Goede Vrijdag dus een afronding met meditaties.

 

Morgen op Stille Zaterdag behoren de kerkklokken te zwijgen en de muziek eveneens, als gelovigen beseffen dat Jezus in het graf ligt. Daarna  volgt de opstanding met Pasen. 

Wat mij betreft wordt het dan ook weer tijd voor wat wereldser muziek, de opera Tosca bijvoorbeeld in Amsterdam.

Ik woon in een land .......

 Column Arnold voor Brabant Cultureel

Ik woon in een land….

- Bankje in de Oude Warande

Wat kan iets simpels toch een geluksmoment opleveren! Al wandelend in de Oude Warande, een park bij Tilburg, zie ik een splinternieuw houten bankje staan, bij een lieflijk watertje. Niets bijzonders hoor ik U denken? Toch wel als je net op BBC World alle onherstelbare vernielingen hebt gezien in Oekraïne. Hele dorpen vrijwel weggevaagd; steden met onafzienbare rijen zwartgeblakerde karkassen van woonkazernes. Dode lichamen als woordeloze getuigen. Dan kan een eenvoudig bankje voor een blij en dankbaar gevoel zorgen.

 

    - Laan in de Oude Warande

Ik woon in een land waar stilletjes een nieuw bankje verschijnt,  bijna vanzelfsprekend,  om het oude te vervangen.  Dat is geen verdienste. Ik ben toevallig híer geboren en niet daar. Mensen sporten onbekommerd in het park. Een jongen rent als een hinde zo snel en verend voorbij. Verderop in een mager lentezonnetje spelen meisjesteams vrolijk hockey.  Hij hoeft niet zijn land te verdedigen tegen een overmacht. Zij hoeven niet dagenlang te schuilen in volgepropte kelders.  Langs een natuurlijke greppel lopend, denk ik dat die misschien als loopgraaf zou kunnen dienen. Wellicht zelfs als tankversperring, maar dat weet ik niet zeker. Ben meer van de luchtmacht dan van de cavalerie.

 

Rachmaninov

Afgelopen week ben ik naar het Royal Scottisch Symphony Orchestra  gaan luisteren in Eindhoven, zonder maar één moment te vrezen dat een raket het gebouw kon verwoesten, zoals in Marioepol. Het grote orkest speelde voor mij onbekend maar interessant werk van de Engelse componisten Walton en Elgar. Daar tussenin kwam de Franse pianiste Lise de la Salle bij het orkest het geliefde Tweede Pianoconcert van Rachmaninov uitvoeren.

 

Dat had ik toevallig een paar weken eerder ook gehoord in de splinternieuwe concertzaal Amare in Den Haag, door het Residentieorkest met de Rus Denis Kozhukhin als solist. Prachtige en krachtige uitvoeringen alle twee en Rachmaninov verveelt niet natuurlijk. Al zou ik het niet erg hebben gevonden als het Tweede Pianoconcert van zijn landgenoten Prokofjev of Sjostakovitsj op de lessenaars had gestaan een van die keren.

 

-  Het Residentie Orkest repeteert het Tweede Pianoconcert van Rachmaninov

Russen

Jaja dat zijn allemaal  Russen, maar aan die gekkigheid als in Polen moeten we vooral niet meedoen, waar voorlopig geen werk van Russische componisten meer mag klinken. Alsof die iets met de oorlog in Oekraïne te maken hebben. Sterker nog, in hun tijd hebben ze alleen maar last en tegenwerking ondervonden van de toenmalige Russische of Sovjet-machthebbers.

 

Ook in Eindhoven, maar dan de intieme sfeer van Podium Klassiek (PKE) in de Kazerne, hoorde ik  ‘Die Sieben Letzte Worte unseres Erlösers am Kreuze’ van Joseph Haydn, heel integer en genuanceerd uitgevoerd door het Adam Quartet. Zeer toepasselijk natuurlijk in de tijd voor Pasen en een favoriet werk van Marjolijn Sengers die deze kamermuziek serie programmeert. Maar geen enkel Nederlands strijkkwartet  bleek het op het repertoire te hebben. Na overleg met de Nederlandse Strijkkwartet Academie bleken deze vier jonge musici bereid het in te studeren, speciaal voor dit optreden in Eindhoven.

 

- Marjolijn Sengers bedankt de musici van het Adam Quartet.

Opera

Soms ontkom ik er niet aan om voor bijzondere voorstellingen buiten de eigen provincie te gaan shoppen. Zo heb ik vorige maand mijn kleindochter mee genomen voor haar eerste opera-ervaring naar de Nationale Opera in Amsterdam. Daar hebben we Denis & Katya gezien, een werk uit 2019 van de Britse componist Philip Venables en Amerikaanse librettist Ted Huffman. Zij hebben een waar gebeurd liefdesdrama uit 2016 als uitgangspunt genomen, namelijk van twee 15-jarige Russische jongelui, Denis en Katya. Omdat het meisje niet met haar vriend mocht omgaan, namen ze samen de benen en kraakten ze een huis waar wapens bleken te liggen. Via een online livestream deelden ze hun laatste uren met ontelbare internetkijkers over de hele wereld. Totdat de politie het pand bestormde en het tweetal om het leven kwam. Politiekogels of zelfmoord?

 

- Denis & Katya bij de Nationale Opera door Michael Wilmering en Inna Demenkova – Foto Milagro Elstak

In de slechts 70 minuten durende opera gaat het vooral om de reacties op het tragische lot van de tieners. Zij komen zelf niet in beeld op het podium. Een zanger en een zangeres vertellen en zingen in korte scènes wat er volgens anderen en volgens de media allemaal is gebeurd. Op de achterwand verschijnen WhatsApp berichten. In de orkestbak géén orkest, maar vier cellisten op het podium spelen de muziek van Venables. Een verrassend indringende en sterke eigentijdse opera, maar kennelijk niet voor een groot publiek. De zaal was misschien maar half vol, maar wel met opvallend veel jonge mensen. Zo kweek je toch een nieuw publiek.

 

Vrede

Ik woon in een land waar dat allemaal veilig en in vrede kan. Onbezorgd wandelen in een park; theater en musea bezoeken als je zin hebt, dichtbij en ver weg. Sterker nog, ik heb eigenlijk niet anders gekend. Ik ben van ná de Hongerwinter en geboren met de Bevrijding in zicht. Toch heb ik vrede nooit naïef als iets vanzelfsprekends gehouden of ‘gratis’.  Laten we zuinig zijn op alles wat we hebben opgebouwd, op ons leven in vrede en op het bloeiende cultuurlandschap dat alleen kan blijven bestaan als we er volop gebruik van blijven maken.

 

 https://www.youtube.com/watch?v=BGgD0lOuS34

Exposities in Uden van Constant en Mamedov

Het Laatste Avondmaal

verrast in vele gedaanten

 

Het vijfluik 'The Last Supper' van Raoef Mamedov, recent aangekocht door Museum Krona in Uden.

Wat is Pasen zonder de Matthäus Passion van Bach? Museum Krona zal gedacht hebben: en  wat is de Paasweek zonder Het Laatste Avondmaal? In een mooie kleine tentoonstelling laat het Udense museum veel verschillende gezichten zien van deze beroemde voorstelling. Ook door de schilder Constant van wie Krona onbekend maar religieus geïnspireerd werk toont.

 

door Arnold Verplancke

 

‘Mensen raken soms echt ontroerd als ze naar dit werk kijken,’ vertelt conservator Wouter Prins. Hij doelt op het grote vijfluik van de Russische cineast en fotograaf Raoef Mamedov die in 1998 mensen met een downsyndroom heeft laten poseren als Jezus en zijn apostelen. Mamedov modelleert hen zo goed mogelijk naar het meest beroemde Laatste Avondmaal uit de kunstgeschiedenis: dat van Leonardo da Vinci uit 1498. Met behulp van computertechniek groepeert hij ze ook achter een heel brede tafel.

 

Opvallend: Jezus zit helemaal alleen op het middelste doek nadat hij heeft gezegd dat een van de twaalf hem zal verraden, nog eenzamer dan 500 jaar geleden bij Da Vinci. Consternatie aan tafel. Judas heeft nog net zichtbaar de geldbuidel in zijn hand. Een wijnglas stoot hij om. Petrus grijpt al een mes en zegt iets tegen Johannes, bekend als de geliefde leerling van de meester. Voor die rol laat Mamedov een jonge vrouw poseren. Wie goed kijkt, ziet dat dezelfde ‘acteur’ Jezus en Judas speelt. Moderne techniek biedt wonderlijke mogelijkheden.

 

Kwetsbaar

Waarom emotioneert dit fotoproject mensen? Vanwege de ogenschijnlijke kwetsbaarheid van acteurs met een downsyndroom? Omdat ze zich zo in hun rollen lijken in te leven? Wellicht omdat de zo overbekende afbeelding opnieuw gaat leven en we zien hoe naïef  deze discipelen nog aan tafel zitten, niets vermoedend van het onheil dat zich een dag later zal voltrekken.

 

In Rusland werd de maker aanvankelijk van blasfemie beschuldigd en moest hij onderduiken. Later groeide de waardering wel. Hij zou begin maart zelf aanwezig zijn bij de opening van de tentoonstelling in Uden, maar hij zat vast: gearresteerd omdat hij tegen de oorlog in Oekraïne demonstreerde. Daarna ging bovendien het luchtruim dicht. Hij wacht nu op zijn veroordeling.

 

Dat iedereen bij het laatste avondmaal denkt aan een heel brede tafel, ongemakkelijk met dertien personen aan één kant, komt door het overbekende werk van Leonardo da Vinci. Het originele fresco  is te zien in Milaan. Een beroemde kopie nog uit de tijd van Da Vinci zelf, op doek geschilderd, is in het bezit van de Norbertijnenabdij van Tongerlo (België).  Een grote print van dat werk siert in Uden de Refter, het museumcafé.

 

           Laatste Avondmaal van Frans Verhaak uit 1960.

In de abdijvleugel van Krona kunnen bezoekers zien dat er wel degelijk kunstwerken bestaan die Jezus en zijn twaalf volgelingen groeperen gezamenlijk rond een tafel en niet er achter. Bijvoorbeeld een eikenhouten beeld uit 1520, maar ook recenter door de Bredase kunstenaar Frans Verhaak een gipsen reliëf uit 1960.

 

                Crack L.A. nr II van Marc Mulders uit 1989.

Opvallend is ook het werk dat Tilburgse schilder Marc Mulders in 1989 maakte, tevens een van de eerste aankopen van moderne kunst door Krona. Het heet Crack L.A. nr II. Het toont weer een brede tafel die doet denken aan Da Vinci, maar zonder mensen, brood of wijn. Daarboven hangt een grote vleeswand, wellicht als een vingerwijzing naar de mysteries die zich afspelen. Niet alleen het woord is vlees geworden, maar bij het breken van het brood zijn ook de woorden uitgesproken ‘Dit is mijn lichaam’.

Niet ver daar vandaan hangt een klein schilderij van Reinoud van Vught uit Goirle: uit de witte verfhuid dringt een bloedrood kruis heen.

 

        De Emmaüsgangers van Constant, jeugdwerk uit 1936.

Constant

Enkele zalen in de abdijvleugel zijn ingericht met werken van Constant Nieuwenhuys (1920-2005). Een naam die je niet snel verwacht in een museum voor religieuze kunst, zoals Krona vroeger heette. Constant is immers vooral bekend als een van de grondleggers van de experimentele Cobra beweging en van zijn architectonische project New Babylon. Dat de aanvankelijk katholiek opgevoede Constant in zijn jonge jaren inspiratie vond in het geloof, weten maar weinigen. Zelfs na de communistische naoorlogse jaren, van politiek engagement en verzet, blijkt hij in zijn latere leven weer terug te grijpen op bijbelse thema’s.

Sommige van zijn werken zijn nooit eerder te zien geweest, zoals het schilderij van de Emmaüsgangers en de intieme Piëta (krijt op papier), die hij op zestienjarige leeftijd maakte. In het eerste werk heeft Jezus het brood in de hand en staat een glas wijn op tafel. De ene reisgenoot zit tegenover hem en kijkt hem met verbijstering aan, als Jezus zich bekend maakt. De andere houdt zijn vlakke hand omhoog als een teken van eerbied. Een opmerkelijk sterke compositie.

 

Interieur Willibrorduskerk Amsterdam uit 1936 van Constant. 

In de Hongerwinter van 1944, toen alles schaars was en het doek dus ook, schilderde Constant het Interieur van de Willibrorduskerk uit Amsterdam. De zwart geklede kerkgangers staan in een onmetelijk hoge sombere ruimte, alsof het mysterie dat zich voltrekt de menselijke maat te boven gaat. Helemaal vooraan en opzettelijk minder goed zichtbaar voltrekt de priester het eeuwige ritueel; geschilderd in opvallend roze-oranje tinten die in later werk van Constant vaker zullen opduiken.

 

            Die Beschneidung Christi van Constant uit 1975.

Een merkwaardig werk is Die Beschneidung Christi – nach Joerg Ratgeb uit 1975. Het beeldt de besnijdenis van het jongetje Jezus uit, maar het ventje is zelf nauwelijks ingevuld. De  joden wel die de ingreep verrichten. Het scherpe mesje lijkt door lichtinval op te flikkeren.

 

                    La Samaritaine van Constant uit 1984.

Aan de parabel van de barmhartige Samaritaan geeft Constant een interessante draai. Het schilderij uit 1984 heet La Samaritaine en laat zien dat de beroofde en gewonde reiziger niet door een man uit Samaria, maar door een vrouw wordt verzorgd en geholpen. Rechts verschuilt een man zich achter een halfgebogen wand. Waarschijnlijk een van de passanten die zich niet bekommerde om zijn medemens. Of  iemand die straks kwaad gaat spreken over een vrouw die zich zomaar buigt over een onbekend manspersoon. Waarbij het tafereel dan associaties oproept met de onschuldige Suzanna uit het bijbelboek Daniël, althans in de katholieke versie.

 

                 L’Ultima Cena ets uit 1980 van Constant.

Ook Constant blijkt zich te hebben laten inspireren door het Laatste Avondmaal, bij hem L’Ultima Cena geheten.  Krona laat zowel een schilderij uit 1979 als een ets uit 1980 zien met deze titel. Daarmee sluiten de zaaltjes met werk van deze Nederlandse schilder natuurlijk mooi aan bij het fotoproject van Mamedov. Alleen gaat het bij Constant wel om een grillige bijeenkomst. Het lijkt een soort feest, rechts is nog een gitarist te zien. Maar alle gasten aan de linkerkant wenden zich af van de witte hoofdpersonen in het midden en hun tafelgenoten. Strak en onbewegelijk staat op de voorgrond een soort dienaar met een blad, maar zijn niet-menselijke hoofd werkt extra vervreemdend. Het feest lijkt uit te lopen op een ramp die zich gaat voltrekken.

Klein maar fijn geldt voor deze dubbeltentoonstelling van Mamedov en Constant in Krona Uden. Daar nog te zien tot en met 22 mei.

https://www.museumkrona.nl/nl/nu-te-zien/tentoonstellingen/laatste-avondmaal-mamedov

 

https://www.museumkrona.nl/nl/nu-te-zien/tentoonstellingen/constant