Het Laatste Avondmaal
verrast in vele gedaanten
Het vijfluik 'The Last Supper' van Raoef Mamedov, recent aangekocht door Museum Krona in Uden.
Wat is Pasen zonder de Matthäus
Passion van Bach? Museum Krona zal gedacht hebben: en wat is de Paasweek zonder Het Laatste
Avondmaal? In een mooie kleine tentoonstelling laat het Udense museum veel
verschillende gezichten zien van deze beroemde voorstelling. Ook door de
schilder Constant van wie Krona onbekend maar religieus geïnspireerd werk
toont.
door Arnold Verplancke
‘Mensen raken soms echt
ontroerd als ze naar dit werk kijken,’ vertelt conservator Wouter Prins. Hij doelt op het grote vijfluik van de Russische cineast en fotograaf Raoef Mamedov die
in 1998 mensen met een downsyndroom heeft laten poseren als Jezus en zijn
apostelen. Mamedov modelleert hen zo goed mogelijk naar het meest beroemde
Laatste Avondmaal uit de kunstgeschiedenis: dat van Leonardo da Vinci uit 1498.
Met behulp van computertechniek groepeert hij ze ook achter een heel brede
tafel.
Opvallend: Jezus zit helemaal
alleen op het middelste doek nadat hij heeft gezegd dat een van de twaalf hem
zal verraden, nog eenzamer dan 500 jaar geleden bij Da Vinci. Consternatie aan
tafel. Judas heeft nog net zichtbaar de geldbuidel in zijn hand. Een wijnglas stoot
hij om. Petrus grijpt al een mes en zegt iets tegen Johannes, bekend als de
geliefde leerling van de meester. Voor die rol laat Mamedov een jonge vrouw
poseren. Wie goed kijkt, ziet dat dezelfde ‘acteur’ Jezus en Judas speelt.
Moderne techniek biedt wonderlijke mogelijkheden.
Kwetsbaar
Waarom emotioneert dit fotoproject
mensen? Vanwege de ogenschijnlijke kwetsbaarheid van acteurs met een
downsyndroom? Omdat ze zich zo in hun rollen lijken in te leven? Wellicht omdat
de zo overbekende afbeelding opnieuw gaat leven en we zien hoe naïef deze discipelen nog aan tafel zitten, niets
vermoedend van het onheil dat zich een dag later zal voltrekken.
In Rusland werd de maker
aanvankelijk van blasfemie beschuldigd en moest hij onderduiken. Later groeide
de waardering wel. Hij zou begin maart zelf aanwezig zijn bij de opening van de
tentoonstelling in Uden, maar hij zat vast: gearresteerd omdat hij tegen de
oorlog in Oekraïne demonstreerde. Daarna ging bovendien het luchtruim dicht.
Hij wacht nu op zijn veroordeling.
Dat iedereen bij het laatste
avondmaal denkt aan een heel brede tafel, ongemakkelijk met dertien personen
aan één kant, komt door het overbekende werk van Leonardo da Vinci. Het originele
fresco is te zien in Milaan. Een
beroemde kopie nog uit de tijd van Da Vinci zelf, op doek geschilderd, is in
het bezit van de Norbertijnenabdij van Tongerlo (België). Een grote print van dat werk siert in Uden de
Refter, het museumcafé.
Laatste Avondmaal van Frans Verhaak uit 1960.
In de abdijvleugel van Krona
kunnen bezoekers zien dat er wel degelijk kunstwerken bestaan die Jezus en zijn
twaalf volgelingen groeperen gezamenlijk rond een tafel en niet er achter.
Bijvoorbeeld een eikenhouten beeld uit 1520, maar ook recenter door de Bredase
kunstenaar Frans Verhaak een gipsen reliëf uit 1960.
Crack L.A. nr II van Marc Mulders uit 1989.
Opvallend is ook het werk dat
Tilburgse schilder Marc Mulders in 1989 maakte, tevens een van de eerste
aankopen van moderne kunst door Krona. Het heet Crack L.A. nr II. Het toont weer
een brede tafel die doet denken aan Da Vinci, maar zonder mensen, brood of
wijn. Daarboven hangt een grote vleeswand, wellicht als een vingerwijzing naar
de mysteries die zich afspelen. Niet alleen het woord is vlees geworden, maar
bij het breken van het brood zijn ook de woorden uitgesproken ‘Dit is mijn
lichaam’.
Niet ver daar vandaan hangt een klein schilderij van Reinoud van Vught uit Goirle: uit de witte verfhuid dringt een bloedrood kruis heen.
De Emmaüsgangers van Constant, jeugdwerk uit 1936.
Constant
Enkele zalen in de abdijvleugel zijn ingericht met werken van Constant Nieuwenhuys (1920-2005). Een naam die je niet snel verwacht in een museum voor religieuze kunst, zoals Krona vroeger heette. Constant is immers vooral bekend als een van de grondleggers van de experimentele Cobra beweging en van zijn architectonische project New Babylon. Dat de aanvankelijk katholiek opgevoede Constant in zijn jonge jaren inspiratie vond in het geloof, weten maar weinigen. Zelfs na de communistische naoorlogse jaren, van politiek engagement en verzet, blijkt hij in zijn latere leven weer terug te grijpen op bijbelse thema’s.
Sommige van zijn werken zijn
nooit eerder te zien geweest, zoals het schilderij van de Emmaüsgangers en de intieme
Piëta (krijt op papier), die hij op zestienjarige leeftijd maakte. In het
eerste werk heeft Jezus het brood in de hand en staat een glas wijn op tafel.
De ene reisgenoot zit tegenover hem en kijkt hem met verbijstering aan, als
Jezus zich bekend maakt. De andere houdt zijn vlakke hand omhoog als een teken
van eerbied. Een opmerkelijk sterke compositie.
Interieur Willibrorduskerk Amsterdam uit 1936 van Constant.
In de Hongerwinter van 1944,
toen alles schaars was en het doek dus ook, schilderde Constant het Interieur
van de Willibrorduskerk uit Amsterdam. De zwart geklede kerkgangers staan in
een onmetelijk hoge sombere ruimte, alsof het mysterie dat zich voltrekt de
menselijke maat te boven gaat. Helemaal vooraan en opzettelijk minder goed
zichtbaar voltrekt de priester het eeuwige ritueel; geschilderd in opvallend
roze-oranje tinten die in later werk van Constant vaker zullen opduiken.
Die Beschneidung Christi van Constant uit 1975.
Een merkwaardig werk is Die
Beschneidung Christi – nach Joerg Ratgeb uit 1975. Het beeldt de besnijdenis
van het jongetje Jezus uit, maar het ventje is zelf nauwelijks ingevuld. De joden wel die de ingreep verrichten. Het
scherpe mesje lijkt door lichtinval op te flikkeren.
La Samaritaine van Constant uit 1984.
Aan de parabel van de
barmhartige Samaritaan geeft Constant een interessante draai. Het schilderij
uit 1984 heet La Samaritaine en laat zien dat de beroofde en gewonde reiziger
niet door een man uit Samaria, maar door een vrouw wordt verzorgd en geholpen.
Rechts verschuilt een man zich achter een halfgebogen wand. Waarschijnlijk een
van de passanten die zich niet bekommerde om zijn medemens. Of iemand die straks kwaad gaat spreken over een
vrouw die zich zomaar buigt over een onbekend manspersoon. Waarbij het tafereel
dan associaties oproept met de onschuldige Suzanna uit het bijbelboek Daniël,
althans in de katholieke versie.
L’Ultima Cena ets uit 1980 van Constant.
Ook Constant blijkt zich te
hebben laten inspireren door het Laatste Avondmaal, bij hem L’Ultima Cena
geheten. Krona laat zowel een schilderij
uit 1979 als een ets uit 1980 zien met deze titel. Daarmee sluiten de zaaltjes
met werk van deze Nederlandse schilder natuurlijk mooi aan bij het fotoproject
van Mamedov. Alleen gaat het bij Constant wel om een grillige bijeenkomst. Het
lijkt een soort feest, rechts is nog een gitarist te zien. Maar alle gasten aan
de linkerkant wenden zich af van de witte hoofdpersonen in het midden en hun
tafelgenoten. Strak en onbewegelijk staat op de voorgrond een soort dienaar met
een blad, maar zijn niet-menselijke hoofd werkt extra vervreemdend. Het feest
lijkt uit te lopen op een ramp die zich gaat voltrekken.
Klein maar fijn geldt voor deze dubbeltentoonstelling van Mamedov en Constant in Krona Uden. Daar nog te zien tot en met 22 mei.
https://www.museumkrona.nl/nl/nu-te-zien/tentoonstellingen/laatste-avondmaal-mamedov
https://www.museumkrona.nl/nl/nu-te-zien/tentoonstellingen/constant
Geen opmerkingen:
Een reactie posten